Posetili smo „muzej novca“ u NBS: Podigli smo zlatnu polugu i dobili novčanicu sa našim likom

Ako želite da vidite kako izgleda novac koji je u opticaju na teritoriji Srbije od antičkih vremena do danas, ako želite da vidite da li je teža zlatna ili olovna poluga i da dobijete novčanicu sa svojim likom, „muzej novca“ u Narodnoj banci Srbije pravo je mesto za vas. 

Muzej u šalterskoj sali iz 1920-ih godina

Centar za posetioce NBS postoji tačno dve decenije, a nedavno je ponovo počeo da radi, i to u godini jubileja u kojoj se obeležava 140 godina od početka rada NB. Smešten je u izložbenom prostoru, koji je ustvari, autentična šalter sala iz 20-ih godina. Kroz ovaj svojevrsni muzej novca provela nas je dr Gordana Jauković Nenezić, viši stručni saradnik za izložbe i edukaciju NBS.

„Ovo je deo koji je dograđen u periodu Kraljevine SHS, kada se i sama zemlja širila, pa je postojala potreba za proširenjem poslovanja tadašnje Narodne banke. Zgrada banke, cela palata izgrađena je u stilu neorenesansnog akademizma, što svrstava zgradu u spomenik kulture koji je pod zaštitom države. U pitanju je delo našeg istaknutog arhitekte Konstantina Jovanovića. Prostor sa šalterima smo redizajnirali, tako da obuhvata hronološki sled gde posetioci mogu da prate brojne novčane sisteme koji su gravitirali na području Srbije“, objašnjava dr Jauković Nenezić.

Razvoj novca od antike do danas

Krećemo od starih vremena, a novac koji se tada koristio najbolji je pokazatelj kako je Balkan, odnosno tadašnja teritorija Srbije, bila u dodiru sa antičkim svetom.

„Izuzetno je dominantan uticaj rimske civilizacije, o čemu svedoče Sirmijum i Viminacijum koji su bili glavne kovnice koje su izrađivale novac za potrebe svih imperatora koji su tada bili na tronu. Značajno je i Vizantijsko carstvo koje je bilo punih osam vekova ovde i koje se odrazilo na uspostavljanje naše nacionalne monete u srpskoj srednjevekovnoj državi. Bitna razlika između kovanja srpskog srednjovekovnog novca i novca Vizantijske imperije jeste da je tada postojala velika eksploatacija rudišta srebra i srpski srednjovekovni kovani novac je izrađen u toj leguri“, objašnjava sagovornica BIZLife-a.

Vizantijska carevina, obeležja i motivi na njenom novcu su uticali na to kako će izgledati naš kovani novac – sa prikazom vladara u raznim položajima.

„U tom periodu, imamo primere pojave našeg pisma ćiriličnog na srpskom srednjevekovnom novcu.

Padom Despotovine, bivamo pod otomanskim carstvom. Tada se sa scene gubi dinar iz monetarnog sistema na Balkanu, a u upotrebi je novac brojnih sultana koji su tada ili na vlasti, kao i evropskih monarhija koje su bile dominantne u tom periodu i imale vlast i moć.

Obrenovići, pa Karađorđevići

Sredinom 19. veka Obrenovići kreću u restauraciju naše države, a onda se uspostavlja i nacionalna moneta. U periodu Kneževine ugledamo se na standarde Latinske monetarne unije. Poštuju se standardi izgleda, ali svaka zemlja ima pravo da koristi svoje nacionalne simbole“, kaže Jauković Nenezić.

Knez Mihailo za vreme druge vladavine pravi prve korake za povratak dinara, kasnije ih preduzima Milan Obrenović i 1873. godine vraća se dinar na scenu.

U Centru za posetioce NBS, postoje i primeri probnog papirnog novca (1876), ali oni nisu bili platežno sredstvo, njihova vrednost je imala podlogu u robi.

„Znači, imali smo dinastiju Obrenović, zatim se na novčanicama Narodne Banke pojavljuju heroine, personifikacije majke domovine Srbije.

Tek nakon Prvog Sv rata Narodna banka osniva svoj Zavod za izradu novačnica. U turbulentnim periodima Drugog svetskog rata Zavod je nesmetano radio.

Zatim imamo jedan ansambl portreta Karađorđevića koji su se našli na novčanicama. Jedan od najistaknutijih slikara Paja Jovanović, angažovan je u NB (Kraljevine Jugoslavije ) da izradi čuvenu novčanicu sa likom Marije Karađorđević koja je viđena kao personifikacija Kraljevine Jugoslavije. Tada i sada novac ima neku pedagošku ulogu, možete po njemu da tumačite šta se dešavalo u državi“, kaže ona.

Prosvetitelji i na kraju i jedna žena

Kada je došao Drugi svetski rat, osniva se Srpska narodna banka i po prvi put u istoriji se na novčanicama pojavljuju tri značajna prosvetitelja – Vuk Stefanović Karadžić, Sveti Sava i Petar Petrović Njegoš.

„Tada se šalje slika o nacionalnom identitetu u jednom turbulentnom vremenu. Završetkom drugog svetskog rata dolazi do promene u sistemu, uvodi se socijalizam, opet dolazi do velike promene u izgledu novca na kom je sada prezentovan mladić koji nosi kapu sa petokrakom, s puškom na ramenu. Na novčanicama se prezentuje borba i brojni prikazi socijalističke izgradnje i novi heroji  socijalističkog vremena – radnik, devojka s maramom – seljanka-majka domovina, vojnik, obični ljudi koji su nosioci socijalističke ideje. Pojavljuje se i lik Josipa Broza Tita“, kaže sagovornica BIZLife-a.

Ubrzo dolazi do inflacije, pa hiperinfacije, a tek nakon 2.000 godine uvodi se serija novčanica na kojima se pojavljuje lik jedne žene – Nadežde Petrović koja je ne samo velika umetnica nego je trag ostavila i kao bolničarka u balkanskim ratovima.

U muzeju mogu da se vide i zlatna, olovna poluga od gvožđa, posetioci mogu da ih podignu i da se uvere koja je najteža. Takođe mogu da vide staru mašinu za kovanje, kao i sef u kom se nalaze tri zlatne poluge napravljene od zlata iz borskog rudnika.

Izvor: BIZLife/Gorica Mitrović/Jelena Đorđević

Foto: BIZlife